Ziraat Mühendisi Şener Bülbül; Yaş Çay Zammı Sonrası Kuru Çay Fiyatlarında Durağanlığın Ve Sanayiciye Kredisizliğin Sektörel Tahribatı Üzerine Bir Bildiri Yayınladı

Giriş: Üretim Zincirinde Kırılan Denge

2025 yılı yaş çay alım fiyatı %33 civarında artırılarak 25,44 TL olarak açıklanmış; bu üretici açısından kısmi bir memnuniyet doğurmuştur. Ancak bu fiyat artışıyla paralel olarak kuru çay fiyatlarında herhangi bir güncelleme yapılmamış, özel sektör sanayicisi ise hammadde alımında finansal destekten mahrum bırakılmıştır. Bu ikili dengesizlik, sektörde yapısal bir risk doğurmaktadır.

1. Fiyat Dengesizliği: Taban Fiyatın Fiilen Aşındırılması
       Yaş çay fiyatı artmış fakat kuru çay fiyatı aynı kalmıştır. Bu, sanayicinin artan maliyetleri ürün fiyatına yansıtamaması anlamına gelir.
      Finansal gücü sınırlı olan birçok özel sektör işletmesi, serbest piyasada açıklanan yaş çay taban fiyatının altında fiyat teklifleri sunmak zorunda kalmaktadır.
     Bu durum, devletin ilan ettiği taban fiyatın fiiliyatta geçersiz kalmasına, üreticinin ise “gizli zarar” yaşamasına neden olmaktadır.

2. Uzun Vadeli ve Peşinatsız Alım Dayatması: Üretici Üzerindeki Yeni Baskı
       Kredisi olmayan sanayici, yaş çayı peşin alamamakta ve üreticiye vade dayatmaktadır.
        Bu vadeler genellikle 6-12 ay gibi uzun süreleri bulmakta, üreticinin nakit döngüsünü bozmakta ve ekonomik bağımsızlığını zedelemektedir.
        Dahası, bazı alım sözleşmeleri düşük fiyat ve uzun vadeyi bir arada barındırmakta, bu da üreticinin fiilen taban fiyatın altında bir mecburiyete sürüklenmesine yol açmaktadır.

3. Sektörel Daralma ve Kalite Erozyonu
        Kredilendirilemeyen işletmeler çay alım kapasitesini düşürmekte, bu da üreticinin ürününü satacak kanal bulamaması riskini doğurmaktadır.
        İşleme kapasitesindeki düşüşler, çay da fiziksel ve kimyasal kalite kayıplarına neden olmaktadır.
        Kalitesi düşen kuru çay, iç ve dış pazarda rekabet gücünü kaybetmekte, ihracat hedefleri zayıflamaktadır.

4. Serbest Piyasa Yerine Dönüşen Belirsizlik Ekonomisi
       Devletin belirlediği fiyat ve regülasyonlar ancak eş zamanlı finansal destekle işlevsellik kazanır.
        Bugünkü tabloda, sanayicinin kredi yoksunluğu ve satış fiyatındaki sabitlik, sektörü kendi içinde belirsizliğe itmekte, üreticiden nihai tüketiciye kadar her halkada güvensizlik oluşturmaktadır.

Sonuç ve Çağrı

Fiyat artışı sadece yaş çayla sınırlı kaldığında; kuru çay fiyatının sabit tutulması, sanayicinin krediye erişememesi ve serbest piyasada alt fiyatlı, uzun vadeli alımların önü açıldığında; sektörün tüm dengesi bozulur.

Bu nedenle:
        Kuru çay fiyatları, yaş çaydaki artışı karşılayacak şekilde ivedilikle güncellenmelidir.
        Özel sektör sanayicisine, Ziraat Bankası veya Tarım Kredi aracılığıyla kısa vadeli, düşük faizli hammadde alım kredisi sağlanmalıdır.
        Devletin ilan ettiği fiyat, ancak denetim ve destek mekanizmalarıyla reel hayata yansıtılabilir.

Aksi takdirde; kayıt dışı uygulamalar artacak, üretici mağdur olacak, sanayici piyasadan çekilecek ve çay sektörü uzun vadeli tahribata uğrayacaktır.